Καλλικράτης και Διαπολιτισμικότητα: μια ζητούμενη ή μια προβληματική σχέση;

Γράφει ο Γιάννης Μενδρινός *

Η πολυπολιτισμική κοινωνία είναι μια πραγματικότητα και η πραγματικότητα αυτή υπάρχει ανεξάρτητα από τον τρόπο που αντιδρούν σε αυτήν τα μέλη μιας κοινωνίας. Οι αντιδράσεις αυτές ποικίλουν από άκρως συντηρητικές, που αντιμετωπίζουν την πολιτισμική ανομοιογένεια ως εχθρό της κοινωνικής συνοχής, μέχρι αυτές που βλέπουν τη διαφορετικότητα ως δύναμη εμπλουτισμού μιας κοινωνίας.
Προς τη δεύτερη κατεύθυνση κινείται και η προσέγγιση της διαπολιτισμικότητας η οποία, αν και απέχει από ....

τη σημερινή κοινωνική πρακτική, καθιερώνεται όλο και περισσότερο ως η επιθυμητή πρακτική της πολυπολιτισμικής πραγματικότητας. Μιας πραγματικότητας η οποία περιέχει διαφορές μεταξύ των πολιτών που συνδέονται με την εθνικότητα, το εισόδημα, τον τύπο απασχόλησης ή ανεργίας, το επίπεδο εκπαίδευσης, τον τύπο και τόπο κατοικίας, τις ισχυρές ιδεολογικές πεποιθήσεις, το φύλο, την ηλικία, την υγεία, την αναπηρία και την περιοχή διαβίωσης.
Σε αυτό το πλαίσιο θα επιχειρήσω να συνδέσω τη θέσπιση του Καλλικράτη με τη ζητούμενη πρακτική της διαπολιτισμικότητας, δεδομένου ότι οι νέοι δήμοι, εκτός από τη διοικητική συνένωση των παλαιών Καποδιστριακών, καλούνται να καλλιεργήσουν το έδαφος συνάντησης διαφορετικών τοπικών πολιτισμών. Είναι ανάγκη, βέβαια, να ορίσουμε την έννοια του πολιτισμού, μιας και ο ίδιος ο ορισμός χρησιμοποιείται κατά καιρούς και κατά περίπτωση με διαφορετικό περιεχόμενο.
Σύμφωνα με την κλασική, αλλά ξεπερασμένη κατά πολλούς άποψη, ο πολιτισμός ορίζεται ως η κληρονομιά μιας κοινωνικής ομάδας, δηλαδή οι παραδόσεις, η ιστορία, η γλώσσα, οι τέχνες, τα αισθητικά επιτεύγματα,τα έθιμα και οι αξίες της. Η προσέγγιση αυτή είναι μια απλουστευτική μονόπλευρη θεώρηση του πολιτισμού, δεδομένου ότι δίνει έμφαση πρώτο,στις εκφραστικές παρά στις πρακτικές πλευρές του και δεύτερο, στους ιστορικούς τρόπους ζωής χωρίς να αναφέρεται καθόλου στις στρατηγικές που χρησιμοποιούν τα άτομα για την προσαρμογή τους στα νέα κάθε φορά κοινωνικά δεδομένα. Ο συντηρητικός αυτός χαρακτήρας μπορεί εύκολα να οδηγήσει στη διατήρηση μιας απολιθωμένης κουλτούρας στη σκέψη των ενήλικων ατόμων μιας κοινωνικής ομάδας, τα οποία καλλιεργούν επιμελώς την εντύπωση της μοναδικής ικανότητάς τους να δημιουργούν και να συντηρούν έναν “παλαιό ανώτερο πολιτισμό”, ανεξάρτητα από τις ραγδαίες κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές που έχει υποστεί ο τόπος τους.
Πιο πρόσφατοι και ουσιώδεις ορισμοί θεωρούν τον πολιτισμό ως μια μορφή διαρκώς εξελισσόμενης επινόησης προς επιβίωση, δηλαδή ως εκείνη την προσαρμοστική αλλαγή που καθιστά ικανές τις κοινωνικές ομάδες να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα επιβίωσης σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον. Υπό αυτή την έννοια οι κοινωνικές ομάδες από τη μια διατηρούν τμήματα του πολιτισμού και τα μεταδίδουν από γενιά σε γενιά και από την άλλη προσπαθούν να εφευρίσκουν λύσεις προσαρμογής στα νέα περιβάλλοντα επιβίωσης.
Υιοθετώντας το δεύτερο ορισμό υποστηρίζω ότι θα πρέπει να προσεγγίσουμε τον Καλλικράτη όχι ως μέσο αφομοίωσης των διαφορετικών τοπικών πολιτισμών έχοντας τη βεβαιότητα ότι οι δικές μας αξίες και τα κριτήρια είναι ανώτερα και οικουμενικά, αλλά ως μέσο το οποίο μας επιτρέπει να διαφοροποιήσουμε και να εξελίξουμε τον πολιτισμό μας σεβόμενοι και αποδεχόμενοι, πάντα, την ιδιαιτερότητα των άλλων. Στόχοι μας, λοιπόν, πρέπει να είναι η συνάντηση και η αλληλεπίδραση των πολιτισμών που εκπροσωπούνται στους νέους δήμους, η άρση των εμποδίων που παρεμβάλλονται για τη συνάντηση αυτή και οι πολιτισμικές ανταλλαγές στη βάση της ισοτιμίας και αμοιβαιότητας.
Αν και, η μετάφραση των παραπάνω στόχων στον κοινωνικό και πολιτικό Καλλικράτη είναι δύσκολη λόγω υποκειμενικών και αντικειμενικών εμποδίων, θεωρώ ότι επιβάλλεται να επιχειρηθεί σε δύο επίπεδα: σε ατομικό, με την υπέρβαση του ένθερμου και υπερβολικού τοπικισμού και σε κοινωνικό, με την αποκάλυψη των μηχανισμών και των δυνάμεων οι οποίες βάζουν εμπόδια σε μια πολιτισμική και, κατά επέκταση διοικητική συνάντηση.
Εξάλλου, είναι γνωστό, ότι η τρέχουσα συζήτηση για την πολιτική και και κοινωνική πρακτική του Καλλικράτη έχει όλα τα χαρακτηριστικά σημάδια “της αιώνιας διαμάχης, από τον καιρό του Πλάτωνα, ανάμεσα σε εκείνους που φαντάζονται(ουτοπιστές) τον κόσμο να ταιριάζει στην πολιτική τους, και σε εκείνους που διαμορφώνουν(ρεαλιστές) την πολιτική τους ώστε να ταιριάζει με τις πραγματικότητες του ζωντανού κόσμου”.
Παρόλα αυτά, εμείς τολμούμε να ελπίζουμε σε έναν διαπολιτισμικό Καλλικράτη, ο οποίος δε θα επιτρέψει την πολιτική, κοινωνική και συναισθηματική καταπίεση κανενός και δε θα αποκλείσει κανέναν από οποιεσδήποτε δομές.


* Υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Θερμαϊκού